ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ԹԵՐԹԻԿ 15
ՄԱՍՆԱՎՈՐ ԿՅԱՆՔԻ ԳԱՂՏՆԻՈՒԹՅՈՒՆ
Որքանո՞վ է մասնավոր կյանքը անձեռնմխելի համացանցում |
· Մասնավոր կյանքի գաղտնիությունը (մասնավոր կյանքի անձեռնմխելիությունը կամ անձնական տվյալների գաղտնիությունը) (http://en.wikipedia.org/wiki/Privacy) սեփական անձնական տեղեկությունների մատչելիության և օգտագործման վրա տարածվող վերահսկողության աստիճանն է:
·Էլեկտրոնային փոստից (http://en.wikipedia.org/wiki/E-mail) և համացանցից (http://en.wikipedia.org/wiki/Internet) օգտվողներից շատերը կարծում են, որ իրենց անձնական տվյաները չեն օգտագործվի առանց թույլտվության և դրանց փոխանակումը գաղտնի ու անվտանգ է: Իրականությունը, սակայն, բոլորովին այլ է:
· Ամեն անգամ որևէ կայք մտնելիս կամ էլեկտրոնային նամակ ուղարկելիս` դուք թողնում եք որոշակի տեղեկություններ ձեր մասին: Դրանք կարող են լինել ձեր կամ համակարգչի հասցեները, հեռախոսի և վարկային քարտի համարները, սպառողական նկարագրին առնչվող տվյալներ և այլն:
· Մասնավոր կյանքի գաղտնիությունը սերտորեն կապված է անվտանգության հետ. անպայման կարդացե՛ք «Անվտանգություն» 16-րդ տեղեկատվական թերթիկը:
Ինչու՞ խոսել մասնավոր կյանքի անձեռնմխելիության մասին դասարանում կամ տանը |
· Անձնական տվյալների գաղտնիության խնդիրը, ինչպես նաև սեփական անձը բացահայտելու վտանգը տեխնիկական և հասարակական տեսանկյունից ուսումնասիրության արժանի թեմա է: Խնդրի տեխնիկական բաղադրիչները կարելի է ներառել տեղեկատվական տեխնոլգիաների (ՏՏ) դասավանդման ծրագրերում, սակայն դրան զուգընթաց պետք է դիտարկվեն նաև որպես կյանքի հմտություններին առնչվող ուսումնական ծրագրի մաս:
· Անձնական տվյալների գաղտնիության մասին կրթության կարևոր տարր պետք է լինի «նկարագրերի հավաքագրում» (profiling) հասկացությունը և անձի մանրակրկիտ պատկերը ստանալու նպատակով ցաքուցրիվ տեղեկություններ հավաքագրելու երևույթը: Կրթական բաղադրիչի հիմքում ընկած կարևոր եզրակացությունն այն է, որ մեր մասին շատ ավելին կարելի է իմանալ «առանձին կտորներն իրար միացնելով»: Օրինակ` սոցիալական ցանցի կեղծանվան տակ թաքնված «անանուն» նկարագիրը կարելի նույնացնել ձեր իսկական անվան հետ` անանուն անձնական էջի և մեկ այլ կայքում ստեղծված ամբողջական նկարագրի լուսանկարների համեմատությամբ:
· Այն պատկերացումը, որ անձնական տվյալների գաղտնիությունը խախտվում է միայն դասական անձնական տվյալների բացահայտմամբ, պետք է ուսումնասիրվի հանգամանորեն: Շուկայավարման նոր գործիքները, որոնք տարանջատում են մարդկանց՝ ըստ իրենց վարքագծի նույնպես կարող են համարվել անձնական տվյալների գաղտնիությունը խախտող միջոցներ:
· Անձնական կյանքի գաղտնիության դիրքերը խարխլվում են նույն արագությամբ, որով պատանիները համացանցում հրապարակում կամ տարածում են թվային պատկերներ՝ Web 2.0-ի ծրագրային հավելվածների, տեսախցիկների, բջջային հեռախոսների, մուլտիմեդիա ծառայությունների (mms) միջոցով:
· Յուրաքանչյուր սովորող պետք է ունենա համացանցում ապահով վարվելու անհրաժեշտ ինքնապաշտպանության և արդյունավետ հաղորդակցության հմտություններ, ինչպես նաև այլ անձանց նկատմամբ պատասխանատվության մասին գիտելիքներ:
· Այս թեմայից կարող է սահուն անցում կատարվել դեպի քաղաքացիական կրթության հարթություն: Համացանցում անձնական տվյալների անձեռնամխելիության վերաբերյալ բարձրացված հարցերը ճշգրտությամբ արտացոլում են այն հասարակության խնդիրները, որոնք առավել կենսական ենտվյալ մշակույթի համար:
Համակարգչահենների (http://en.wikipedia.org/wiki/Hacker), (http://en.wikipedia.org/wiki/Hacker#Hacker:_Intruder_and_criminal) և անձնական կյանքի գաղտնիության ջատագողների շարժառիթների ուսումնասիրությունը ժողովրդավարական սկզբունքների քննարկման համար լայն ասպարեզ է բացում:
· Համացանցում անձնական տվյալների գաղտնիության խնդիրը համացանցին վերաբերող էթիկական և իրավական թեմաներից ամենաբարդն է:
· Յուրաքանչյուր ոք ունի անձնական կյանքի գաղտնիության իրավունք և պետք է պաշտպանվի չարամիտ դիտավորությունից:
· Մենք պատասխանատու ենք մեր և այլ անձանց իրավունքների վերաբերյալ ընդունած որոշումների համար, օրինակ` հեղինակային իրավունքի (http://en.wikipedia.org/wiki/Copyright) և մտավոր սեփականության (http://en.wikipedia.org/wiki/Intellectual_property):
· Խոսքի ազատությունը քաղաքականորեն ընդունված հասկացություն է, սակայն գործնականում այն մի տիրույթ է, ուր ոչ մի հարց չունի դյուրին պատասխան: Ի՞նչն է ընդունելի, իսկ ի՞նչը ոչ: Ինչպե՞ս կարելի է գործադրել կանոնները՝ առանց ոտնահարելու արտահայտվողի իրավունքները:
Դասարանական աշխատանքի առաջարկներ |
· Դասարանի հետ միասին մշակեք անձնական կյանքի գաղտնիությանը վերաբերող բազային գիտելիքների պաշար: Սահմանեք, ինչպես տեխնիկական, այնպես էլ հասարակական հասկացություններ, որոշեք որոնք են քննարկման արժանի նախապաշարմունքներն ու լեգենդները: “Ի՞նչ է անձնական կյանքի գաղտնիությունը” և “Արդյո՞ք անհրաժեշտ է անձնական կյանքի գաղտնիությունը”. նման հարցերը կհանգեցնեն հետաքրքիր կարծիքների փոխանակմանը (եւ պետք է ձևավորեն ամուր տեսակետներ):
· Համացանցում փնտրեք անձնական տվյալների գաղտնիության թեմայով կայքեր և օգտագործեք ազդանշանի փոխանցման ծրագրեր (http://en.wikipedia.org/wiki/Traceroute)՝ այդ կայքերի ֆիզիկական հասցեն:
. Ուսումնասիրեք տեղորոշման արդյունքում առաջ եկած այլ հարցեր (մշակութային, քաղաքական և պատմական): Օրինակ` ընտրեք remailer կայքը (http://en.wikipedia.org/wiki/Remailer) կամ անանուն միջնորդ սպասարկու (proxy) ծառայություն, գործարկեք տեղակայությունը որոշող ծրագիր, այնուհետև փորձեք գտնել այդ ծառայությունների տվյալ երկրում տեղակայվելու պատճառը:
· Ուսումնասիրեք հեղինակային իրավունքի, անձնական տվյալների գաղտնիության, խոսքի և տեղեկատվության ազատության մասին օրենսդրության կիրառումների հնարավոր հետևանքները տարբեր երկրների, ինչպես նաև տարբեր տարիքային և մշակութայի խմբերի համար:
· Աշակերտներին սովորեցրեք ստեղծել անվտանգ գաղտնաբառեր (factors in the security of individual passwords):
· Հանրահայտ սոցիալական ցանցերում ձեր աշակերտների հետ միասին ուսումնասիրեք և համեմատեք օգտվողների անձնական էջերը: Ի՞նչ անձնական տվյալներ են բացահայտում օգտվողները: Կազմեք ապահով անձնական էջի ստեղծման հարցաշար:
· Երկու ոսկե կանոն`
- Մի փոխանցեք ձեր անձնական տվյալները նրանց ում չեք ճանաչում կամ չեք վստահում,
- Մի օգտագործեք որևէ մեկի անձնական տվյալները կամ լուսանկարը առանց թույլտվության,
· Պահուստավորեք (http://en.wikipedia.org/wiki/Back_up) ձեր օպերացիոն համակարգը և պարբերաբար պահուստավորումը դարձրեք ձեր աշխատաոճի անբաժան մաս:
· Թարմացրեք ձեր համակարգի անվտանգության ծրագրաշարերը և ուսումնասիրեք լրացուցիչ գործիքների կիրառման այն հնարավորությունները <http://www.epic.org/privacy/tools.html>, որոնք համահունչ են ձեր նախընտրություններին:
· Հակավիրուսային (http://en.wikipedia.org/wiki/Antivirus) և հրապատ ծրագրաշարերը անհրաժեշտություն են: Հավանաբար կցանկանաք նաև կիրառել այլ գործիքներ, օրինակ՝ դուրս լողացող պատուհանների արգելափակիչներ (http://en.wikipedia.org/wiki/Pop_up#Add-on_programs_that_block_pop-up_ads), հակալրտեսշարեր (http://en.wikipedia.org/wiki/Spyware): Պարբերաբար ստուգեք Ձեր համակարգը:
· Համակարգիչը, էլեկտրոնային փոստը և համացանցային կապը պաշտպանելու համար օգտագործեք ուժեղ ծածկագրեր, (Factors_in_the_security_of_an_individual_password):
· Նախքան անձնական տեղեկություններ հայտնելը, ստուգեք կողպեքի նշանագրի առկայությունը գործիքաշարում: Այն վկայում է, որ գործառույթն իրականացվում է անվտանգ կապով:
. Թխուկը (http://en.wikipedia.org/wiki/HTTP_cookie) տեքստային ֆայլ է, որը մնում է ձեր համակարգչում, երբ այցելում եք որևէ կայք: Այն համակարգիչը չի վնասում, սակայն կարող է հասանելի դարձնել համացանցում ձեր վարքագծի կամ հետաքրքրությունների մասին որոշ տեղեկություններ: Սա կարող է ստեղծել անհատական բնույթի նավարկման միջավայր: Օրինակ` որևէ կայքում գրանցվելով և ապա վերադառնալով նախկին «միջավայր», կարող եք ստանալ ձեր անունով ողջույն:
· Կարևոր է որոշել, թե ինչ աստիճանի առցանցային գաղտնիություն եք ցանկանում պահպանել: Թխուկները կարող են օգտագործվել ձեր կոնտակտային տվյալները ստանալու և համացանցի օգտագործման նկարագրին հետևելու համար (հաճախականությանը, բնույթը) եւ մեծացնել ձեր գաղտնիությունը ոտնահարելու հավանականությունը:
· Դուք կարող եք օգտագործել հակալրտեսային ծրագրեր (http://en.wikipedia.org/wiki/Spyware)` համակարգի կողմից թողարկվող տվյալները վերահսկելու և անցանկալի թխուկները վերացնելու համար:
· Համոզվեք, որ ձեր սարքավորման և էլեկտրոնային փոստի ծրագրերը պաշտպանված են գաղտնաբառերով (http://en.wikipedia.org/wiki/Password): Տանը օգտագործվող շատ համակարգիչներ աշխատում են օգտվողի անվան և գաղտնաբառի ավտոմատ կարգավորումներով, որոնց շնորհիվ համակարգ մուտք գործելը հնարավոր է դառնում ստանդարտ գաղտնաբառերի միջոցով (օրինակ` test): Տե՛ս <http://www.netlingo.com/right.cfm?term=default>: Ավտոմատ կարգավորումները անպայման փոխարինեք ավելի անվտանգ գաղտնաբառով և օգտվողի անունով:
· Կոդավորեք համացանցով ուղարկվող անձնական կամ առևտրային բնույթի տեղեկությունները (http://en.wikipedia.org/wiki/Encryption): Բարեբախտաբար, այս եղանակը ընդունված է էլեկտրոնային առևտրով (http://en.wikipedia.org/wiki/Ecommerce) իրականացվող գործարքների մեծ մասի համար, բայց այնուամենայնիվ, նախքան վարկային քարտի կամ բանկային հաշվեհամարի տվյալներ ուղարկելը պետք է համոզվեք, որ տվյալ էջն անվտանգ է:
· Գաղտնաբառերի օգտագործմամբ կարող եք պաշտպանել ձեր համակարգչի տարբեր ծրագրեր: Ստեղծեք գաղտնաբառեր արժեքավոր փաստաթղթեր (օրինակ` գաղտնի նախագծեր, հետազոտական աշխատանք, օրիգինալ դիզայն և այլն) պարունակող թղթապանակների համար:
ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ԹԵՐԹԻԿ 16
ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆ
|